Irailero, Hizkuntzen Nazioarteko Egunaren ospakizunak egia sinple baina sakon bat ekartzen digu gogora: hizkuntza ez da komunikatzeko tresna bat soilik, herrien memoria bizia da, beren kulturaren eta nortasun kolektiboaren giltza. Gaur egun, globalizazioak eta migrazio-fluxu etengabeek markatutako planeta batean, hizkuntzen balioari buruz hausnartzea inoiz baino beharrezkoagoa da.
Munduko hizkuntzen ia erdiak desagertzeko arriskuan daudela ohartarazi du UNESCOk. Horietako asko hizkuntza minoritarioak dira, komunitate murritzek hitz egiten dituztenak, eta ikusten dute hizkuntza nagusien presioak pixkanaka beren bizitasuna higatzen dituela. Hizkuntza bat galtzeak munduari begiratzeko modu bat galtzea esan nahi du, unibertso sinboliko ordezkaezin bat. Zentzu horretan, hizkuntza-aniztasuna defendatzea gizateriaren kultura-biodibertsitatea defendatzea ere bada.
Nafarroan, hizkuntza ofizial bat baino gehiago batera izateak ez du esan nahi biztanleen ezagutza- eta erabilera-mailetan simetria edo baliokidetasuna dagoenik. Euskararen erabilera normalizatzeko azken hamarkadetan egindako aurrerapenak gorabehera, biztanleek oraindik ez dute hizkuntza ofizialen ezagutza-maila bera, eta, beraz, ez dago bi hizkuntzen erabilera sozialerako eskubidea erabat gauzatzeko aukera-berdintasunik. Hizkuntza-gutxitze horrek euskarari eragiten dio, bereziki lurralde-testuinguru eta gizarte-eremu jakin batzuetan, eta euskara erabili nahi duten herritar guztien hizkuntza-eskubideak arriskuan jartzen ditu. Hala, adingabeen eta nerabeen hizkuntza-eskubideak bermatzea eta bi hizkuntza ofizialak ondo ezagutzen direla ziurtatzea funtsezkoa da hizkuntza-gutxitze dinamika horiek betikotzea saihesteko eta gizarte eleanitza izatea lortzeko.
Eskola eremu erabakigarria da haurrek eta nerabeek hizkuntzak ezagutu eta gizartean erabiltzeko. Hala eta guztiz ere, euskararen minorizazio-prozesua aldatzeko ez da eskola-eremuko neurriak bakarrik hartu behar. Ikuspuntu horretatik, lan-merkatuan, aisialdiko jardueretan, mundu digitalean eta ikus-entzunezkoetan edo beste esparru batzuetan euskararen erabilera soziala sustatuko duten ekintza-politikak garatu behar dira.
Migrazio-mugimenduek, bestalde, erronka bikoitza eta aukera handia dakarte. Lurralde berri batera iristen direnek beren hizkuntzak, azentuak eta adierazpenak ematen dituzte, hizkuntza-paisaia aberastuz. Aldi berean, berezko beste hizkuntza bat duen komunitate batean integratzeko erronkari aurre egin behar diote, eta horrek batzuetan tentsioak sortzen ditu jatorrizko hizkuntza zaintzearen eta harrera-hizkuntza ikastearen artean. Esperientziak erakusten du prozesu hori irekitasunetik, errespetutik eta hezkuntzatik lantzen denean, gatazka izatetik urrun, topaketa emankor bihurtzen dela: hizkuntza gehiago, zubi gehiago, elkar ulertzeko aukera gehiago.
Hizkuntzen Europako Erreferentzi Marko Bateratuaren arabera, gizarte plurilingue baten ezaugarria da pertsonek hainbat hizkuntza dakizkitela eta ondoren, modu integratu eta integratzailean erabil ditzaketela beren gizarte-harremanetan. Eta, gizarte multilingue batekin kontrastean; hizkuntza bat baino gehiago dagoenean elkarrekin gizartean, baina hizkuntza-harremanik edo -interakziorik gabe.
Iñaki Iurrebaso soziologoak, UEMAko ikertzaile eta UPV/EHUko doktoreak, euskararen egungo egoeraren irudi konplexu eta zehaztua eskaintzen du. Adierazi du ez gaudela errekuperazio-prozesu argi baten aurrean, baina ezta atzerapauso nabarmen baten aurrean ere: "nolabait esateko, itopuntuan gaude". Aldi berean, ohartarazi du, bultzada berririk gabe, itxurazko egonkortasun horrek berriro ere erregresio-prozesu bati bide eman diezaiokeela, galtzeko joerak ezkutuan jarraitzen baitu. Hala ere, euskal komunitateak bere hizkuntzarekiko duen atxikimendu emozional berezia nabarmentzen du, baita belaunaldi berriei transmititzeko ahalegin nabarmena ere, nahiz eta bultzada horrek ahultze zantzuak erakusten dituen. Gainera, arnasguneak deiturikoen garrantzia gogorarazten du, horietan euskara ohiko komunikazio-hizkuntza gisa erabiltzen baita. Gaur egun, biztanleriaren %4 baino ez da bizi gune horietan eta gune horiek ahultzen ari dira; horregatik, premiaz indartu behar dira, hizkuntzaren benetako bizitasuna bermatu nahi bada.
Zentzu horretan, Ikastolak ez dira eskolak bakarrik; erresistentzia eta sorkuntzarako benetako guneak dira, hizkuntza eta kultura berreskuratzeko prozesu baten motorrak, eta horri esker euskarak hiztun berriak irabazi ditu, belaunaldien arteko transmisioa bermatu du eta, batez ere, hitz egiten dutenei harrotasuna eman die. Horietan, ikaskuntza ez da hizkuntza-kode bat menderatzera mugatzen, pertsonaren ikuspegi integral batean txertatzen da: balioetan, identitatean eta mundura irekitzean heztea.
Hizkuntza gutxitua defendatzeak ez dakar harresiak altxatzea, leihoak irekitzea baizik. Ikastolan hazten ari diren ikasleek euskara ikasten dute, baina baita gaztelania, ingelesa eta beste hizkuntza batzuk ere; aniztasunean komunikatzea balio bat dela ikasten dute, ez dagoela kontraesanik norberarena zaintzearen eta besterena errespetatzearen artean. Hain zuzen ere, aniztasun horrek ahalbidetzen du beste leku batzuetatik datozenei sentikortasun handiagoz harrera egitea, komunitatean integratzeko aukera eskainiz eta, aldi berean, jatorrizko hizkuntza eta kultura errespetatuz.
Hizkuntzen Nazioarteko Egunak gonbidatzen gaitu pentsatzera etorkizuna ezin dela elebakartasun globalaren gainean eraiki, hizkuntzen eta kulturen elkarbizitzaren gainean baizik. Euskarak, munduko hainbat hizkuntza gutxituk bezala, existitzeko eta hazteko eskubidea du, ez iraganeko erlikia gisa, baizik eta orainaldiko eta etorkizuneko tresna gisa. Eta bide horretan, Ikastolen lana ezinbestekoa da: komunitate batek bere hizkuntzan sinesten duenean eta bere hezkuntzaren parte nagusi bihurtzen duenean, inongo homogeneizazio-politikak ezin du bere ahotsa ezabatu.
Hizkuntzak zubi ikusezinak dira, geure burua ezagutzeko aukera ematen digutenak eta bestearengan geure burua ezagutzea ahalbidetzen digute. Hizkuntzak ospatzea uniformetasunaren aurkako erresistentzia-ekintza bat ere bada, aniztasunarekiko konpromisoa eta itxaropen-keinu bat, desberdintasunek, bereizi beharrean, aberastu egiten gaituzten mundu batean.
_20191009131205Log.jpg)
