Leitzako mendi hotzetan, basoko adar artean, ikazkin mitiko bat urtero bezala herriak bisitatzeko prestatzen ari da, egurrez eta ikatzez beteta. Haurrentzako eta nagusientzako opariak ekartzen ditu. Euskal Herri osoak ospatzen du.
Pagoak, haritzak, lizarrak eta alertzeak, gaztainondo izugarriak eta beste zuhaitz asko egur eta ikatz bihurtu dira. Materia berriro jaio daiteke, denok gure aldetik jartzen badugu, klima-aldaketak gure ingurunea alda ez dezan. Orain arte, basoak birsortu egiten dira, inoiz amaitzen ez den ziklo batean, babestu behar dugun gure lurraren bihotzean indarrez entzuten den xuxurla zahar bat bezala.
Urtero, gure kultura-liburuak orrialde paganoak, kristauak edo bien nahasketa zabaltzen ditu, historiaren maitasun-hariak, kondairak eta folkloreak elkartuta, negua argitzen duen jai-egutegia osatuz.
Gau luze eta hotz biziko urtaro honetan, moztutako zuhaitzaren egurrak etxeak berotzen ditu, eta ikatzak familiaren suaren garrak pizten ditu. Tximinia horien inguruan pertsonak daude, istorioak kontatzen dira, eta denbora gelditu egiten dela dirudi. Denak nor bere baitan biltzera gonbidatzen du, baina badira hotzari desafio egiten diotenak ere, festa eta topaketa aldarrikatzen dutenak.
Gure herri eta hirietan kalejira zalapartatsuetan ateratzen da kalera, jakiak, eskuak eta urdailak berotzeko gaztainak, fruitu lehorrak edo dirua eskatuz, kaleak alaitzeko abesten den bitartean. Aspaldiko ohitura da, elkartasunaren eta berritzearen oihartzuna. Eta horrela, munduko beste leku batzuetan Aita Noel, Santa Claus, San Nikolas edo Errege Magoekin gertatzen den bezala, hemen pertsonaia berezi bat dugu: Olentzero.
Bere figura bereziak zeregin desberdinak hartzen ditu, leku eta egoera bakoitzari egokitutako errepertorioan. Menditik pipa piztuta eta arropa kedartuta jaisten den ikazkina izan daiteke, edo artzaina, edo nekazaria igitai batekin. Leku batzuetan, gazteek kaleetan zehar daramaten lastozko eta trapuzko irudi bat bezala irudikatzen da. Beste batzuetan, bere irudia tximiniaren ondoan dago, Mari Domingirekin batera. Beti txapelarekin, saskiekin eta ardo-botarekin. Baina, era batera edo bestera, Olentzero suari lotuta dago, berritzeko, zaharra garbitzeko, berria sortzeko gai den elementu magiko horri.
Olentzeroren irudikapen maitagarrienetako bat Gabon gauean tximinian erretzen den enborrarena da, familia eta azienda babesteko asmoz. Familia batzuek enbor bana jartzen zuten kide bakoitzeko, zaharrenetik hasi eta gazteenarengandik amaitu, hildakoak ahaztu gabe, arbasoen omenaldi sinple eta sakon gisa.
Ikuspegi antropologiko batetik, Olentzerok elementu pagano eta kristauen fusioa islatzen du, suaren loturarekin, hain garrantzitsua antzinako kulturetan, solstizioaren osteko egun luzeagoen etorrera ospatzen baitzuten. Kristautzeak konnotazio onbera eta familiarragoak ekarri zituen, Jesus haurraren jaiotzari lotutako opariekin lerrokatuz. Gaur egun, bere esentziak zerbait handiagoaren sinboloa izaten jarraitzen du: berritzea, itxaropena eta batzen gaituzten tradizioekiko maitasuna.
Musikaren soinuak, gabon kantek eta trikitixek, panderoek eta zintzarriek jai giroa sortzen dute bereziki. Berauen soinuak gure sustraietara garamatza, kontsumismoaren eta indibidualismoaren zalapartan itotako egungo bizimoduak zalantzan jarriz. Olentzerok komunitatearen garrantzia gogorarazten digu, daukagun gutxia edo asko partekatzea, elkarrekin ospatzea.
Nafarroako ikastolei eta herriko kulturarekin hartutako konpromisoari esker, Olentzerok leku garrantzitsua hartu zuen berriro gure neguko jaietan, 60ko hamarkadatik aurrera. Eta ez bakarrik pertsonaia mitiko gisa, baizik eta gure nortasuna irudikatzen duten balioen sinbolo gisa: soiltasuna, elkartasuna eta gure sustraiekiko errespetua.
Denek ilusioz itxaroten dute bere etorrera, bere jatorrizko figurak estoikoki jasaten baititu kontsumo-gizartearen gorabeherak; benetakotasuna erakutsiz erritmo lasaiago batekin, beti prest denbora maitasunez gelditzeko, esker onez atzera begiratzeko, eta itxaropenez aurrera egiteko.
Eguberri on!
Josu Reparaz Leiza
Nafarroako Ikastolen zuzendaria
_20191009131205Log.jpg)
